Minder warm door groenten en granen

De berichten zijn ronduit alarmerend: de doelstelling van de Verenigde Naties (VN) om de wereldwijde opwarming te beperken tot maximaal 1,5 °C, en in elk geval onder de 2 °C, lijkt onhaalbaar. In 2024 en 2025 werd duidelijk dat met het huidige beleid die grenzen overschrijden. Door te kiezen voor plantaardige maaltijden kun je op een eenvoudige manier klimaatverandering sterk beïnvloeden.

In 2024 was de boodschap van de VN dat het bereiken van 1,5 °C opwarming technisch nog wel mogelijk zou zijn, maar dat de uitdaging enorm is. Om de opwarming onder de 1,5 °C te laten blijven, zouden de emissies drastisch en snel omlaag moeten.

Dit jaar zijn de verwachtingen bijgesteld, helaas naar boven. Het was een kort bericht in het journaal dat rustig werd opgelezen, maar een enorme onrust in mij teweegbracht: volgens recente analyse van de VN ligt de meest waarschijnlijke opwarming bij het huidige beleid op ongeveer 2,3 °C tot 2,5 °C boven pre-industrieel niveau.

De 1,5 °C-grens is niet meer realistisch zonder uitzonderlijke maatregelen en zelfs met zulke maatregelen is een tijdelijke overschrijding van 1,5 °C vrijwel onvermijdelijk. We zitten dus in een cruciale fase waarin de ambitie omhoog moet en we nú actie moeten ondernemen.

Droogte en overstromingen

Wat betekent zo’n klein verschil van een halve graad nou eigenlijk? Een heel andere wereld. Bij 1,5 °C is het risico op extreme hittegolven, droogte, overstromingen, verlies van zee-ijs en sterfte van de koraalriffen al hoog, maar de schade is ‘beheersbaarder’ dan bij 2 °C.

Bij 2 °C verandert de wereld veel sneller. Zo is de kans op een ijsvrije Noordelijke IJszee in zomer veel groter, zal de zeespiegel meer stijgen – dat betekent 10 miljoen méér mensen die worden blootgesteld aan zeespiegelstijging ten opzichte van 1,5 °C opwarming – en zullen ecosystemen sneller instorten.

Wetenschapsfictie

Het kan nog erger. In een podcast van BNR over klimaatverandering legt klimaatexpert Leon Simons uit dat een opwarming van 3 °C binnen 25 jaar niet langer wetenschapsfictie is: “De aarde warmt veel sneller op dan gedacht … we kunnen al binnen 25 jaar drie graden opwarming bereiken.”

We lopen voortdurend achter de feiten aan en als we zo doorgaan met de uitstoot van broeikasgassen en blijvende afhankelijkheid van fossiele brandstoffen, is een stijging van 3 °C vóór 2050 dus een reëel scenario.

Dit zijn dan de gevolgen: grotere migratiestromen, enorm verlies aan biodiversiteit, landbouwopbrengsten die kelderen in kwetsbare gebieden, sociaaleconomische spanningen, én de kans op ’tipping points’ zoals het instorten van gletsjers of bossen die door afsterven veranderen van kooldioxideopslagplaatsen in kolendioxidebronnen.

Alsof dit al niet erg genoeg is, kan volgens het KNMI in het extreemste scenario de gemiddelde temperatuur tegen 2085 zelfs 3,3 °C tot 5,7 °C hoger zijn dan pre-industrieel.

Hoe zou de wereld er dan uitzien? Ik kan wel wat scenario’s bedenken als afgeleide van de gebeurtenissen bij 3 °C opwarming. En die zijn niet leuk.

Meer uitstoot in plaats van minder

Elke tiende graad telt nu en we moeten snel zijn. In dat licht is het rampzalig dat er een nieuwe sector is gekomen die energie vreet: AI. Het trainen en draaien van grote generatieve AI-modellen kost enorme hoeveelheden elektriciteit en koeling, wat leidt tot extra broeikasgasemissies en waterverbruik.

Tegelijkertijd wordt AI vaak gepresenteerd als oplossing voor het klimaatprobleem. Dat is gedeeltelijk waar, maar zonder bewuste sturing kan de technologische groei net zo goed de emissiedruk verhogen in plaats van verlagen.

Om een indruk te geven: één zoekopdracht kost even veel stroom als een uur een lamp laten branden. Door de komst van AI moeten we dus nog meer ons best doen klimaatverandering te beperken.

Plantaardig eten tegen klimaatverandering

Gezien de impact van energie, transport, industrie en AI op klimaatverandering zou je denken dat plantaardig eten niet veel zoden aan de dijk zet. Toch moet je dat niet onderschatten. Dierlijke productie (vlees en zuivel) is één van de grotere bronnen van broeikasgassen (methaan, CO₂, N₂O) én het vereist meer land, water en voer dan plantaardige alternatieven. Door dierlijke producten te verminderen of te vervangen door plantaardig, kun je effectief emissies terugdringen is de conclusie in het rapport Vleesconsumptie en klimaatbeleid (2008) van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL).

De onderzoekers onderzochten welk dieet klimaat en milieu het minst belast en analyseerden de ecologische gevolgen van onderstaande vier diëten:

• Geen herkauwers: geen vlees van herkauwers zoals runderen, schapen en geiten. Herkauwers produceren veel methaan, een heel sterk broeikasgas. Ander vlees, zoals kippen of varkens, wordt wel gegeten.
• Gezond: dierlijke producten gedeeltelijk vervangen door gezonde producten zoals noten. Het PLB ging bij de vergelijking uit van het Willettdieet dat veel minder vlees bevat dan wat de meeste mensen nu gemiddeld eten.
• Vegetarisch: geen vis en vlees, maar wel zuivel en eieren.
• Veganistisch: helemaal geen dierlijke producten.

In onderstaande figuur zie je de verwachte uitstoot van broeikasgassen van deze verschillende diëten tot 2050. Het zwarte stippellijntje laat zien hoe snel we de uitstoot moeten terugbrengen, willen we de opwarming tot maximaal 2 graden beperken.

Je ziet dat plantaardig eten het grootste effect heeft. Een bijkomend effect van afzien dierlijke producten is dat minder land nodig is voor veeteelt. De onderzoekers van het PBL berekenden dat als iedereen op aarde vegan zou worden, er wereldwijd maximaal 2.700 miljoen hectare grasland en 100 miljoen hectare akkerland beschikbaar komt (van het totale landbouwareaal van circa 5.000 miljoen hectare). Op die plekken kan de oorspronkelijk vegetatie terugkeren (en CO2 vastleggen) of kunnen gewassen voor bio-energie worden geteeld.

Wordt er gekozen voor natuurwaarde, dan is een toename van de biodiversiteit een gunstig neveneffect. Afhankelijk van de mate waarin geen of minder vlees en zuivel wordt geconsumeerd, kan wereldwijd één vijfde tot een derde deel van het in 2050 te verwachten biodiversiteitsverlies worden voorkomen, aldus het PBL. Dat is gunstig, want door verlies aan biodiversiteit nemen bossen nu al minder CO2 op.

Laaghangend fruit

De transitie naar plantaardig eten is zogeheten ‘laaghangend fruit’. Er is voor deze veranderingen geen nieuwe infrastructuur nodig, zoals bij grote energie- of vervoerssystemen. De verandering is snel relatief snel implementeerbaar op individueel niveau, maar heeft natuurlijk wel gevolgen voor je leefwijze, want het vereist een andere voedingskeuze.

Met het vegan kookboek Lekker Plantaardig kies je gemakkelijk voor eten zonder vis, vlees of zuivel. Het bevat 144 eenvoudige seizoensrecepten zoals soepen, salades, eenpansgerechten, ovenschotels, toetjes en taarten. Koken met de seizoenen was bij de selectie van recepten een bewuste keuze. Vers eten, en niet van ver, scheelt uitstoot van CO2 door kasverwarming, vervoer en koelen.
Het kookboek Lekker Plantaardig zelf is duurzaam geproduceerd met inkt op basis van plantaardige oliën en papier met het FSC-keurmerk. En daarmee een mooi geschenk voor als je op zoek bent naar een verantwoord cadeau.

Elke maaltijd telt

De boodschap van de VN is helder: de opwarming beperken tot 1,5 °C is technisch misschien nog mogelijk, maar de kans dat we dit halen is klein. Het risico is groter dat we op 2,5 °C of meer uitkomen. Zelfs het scenario van 3 °C binnen enkele decennia is reëel bij onvoldoende actie. Met alle catastrofale gevolgen van dien.

De overstap naar een plantaardig(er) dieet kan elke consument maken zonder te hoeven wachten op nieuwe technologieën, regels of belastingmaatregelen. Het is een stap naar een leefbare aarde. Als we allemaal ons best doen op het gebied van voeding, energieverbruik en mobiliteit, vergroten we de kans dat we de opwarming beperken. En daarmee de gevolgen daarvan. Want minder opwarming betekent minder extreme hittegolven, minder mensen op de vlucht, minder biodiversiteit die verdwijnt en minder sociale spanningen.

Kies daarom (vaker) voor plantaardig en beschouw het als onderdeel van de klimaatoplossing. Een veganistisch dieet zorgt voor de minste broeikasgassen. Maar ook al wordt iedereen veganist, de wereld is daarmee nog niet gered. Aanvullend beleid is nodig om klimaatverandering binnen veilige grenzen te houden.

En toch, elke maaltijd telt.